Koşma Türleri, âşık edebiyatının en sevilen ve sıkça kullanılan bir şiir biçimidir. Koşmalar aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik ve toplumsal olayları konu edinen şiir türüdür. Koşmalar en az 3 en fazla 6 dörtlükten oluşur ve 11'li hece ölçüsü kullanılır buna rağmen 6'dan çok dörtlük kullanılan koşma türleri de vardır. Kendine özgü kafiye şeması vardır. Koşmalar İslami dönemde ortaya çıkan halk şiiri nazım şeklidir. Koşmalar İslam öncesi dönemdeki koşukların devamı niteliğindedir. İslami dönemde şekil özelliğini korurken yeni konular işlenmeye başlanarak koşuk türleri olarak ayrılmışlardır. Koşmaların türlerine ayrılmasındaki en büyük ölçüt ele alınan konulardır. Mürâcaa koşma, dedim dedi tarzında söylenen veya yazılan koşmalardır. En büyük ve güzel örneklerini Erzurumlu Emrah vermiştir. Tecnis koşma, tüm kafiyeleri cinaslı olan koşmalardır. Bu tür koşmaları yazmak zor ve ustalık gerektirir. Koşma Türleri Yapılarına Göre Koşma Türleri Düz koşma, âşık edebiyatında çok sık kullanılan koşma türüdür. Yedekli koşma, koşma-mani veya 5'li koşma olmaz üzere iki şekilde yazılır. Musammat koşma, iç kafiyeli koşma türüdür. Ayaklı koşma, ilk bentte dize sonlarına ve diğer bentlerde ise sadece son dizelerine ekler konularak oluşturulur. Zincirleme koşma, bentlerin dördüncü dizesindeki kafiye sonraki bendin ilk dizesinin başında tekrarlanmasıyla olur. Bu koşma türü genelde destanlarda kullanılır. Zincirleme ayaklı koşma, zincirleme koşmalara ekler getirilerek yapılan koşma türüdür. Şarkı koşma, her bentteki dördüncü dize aynıdır. Konularına Göre Koşma Türleri Güzelleme, insandaki ve doğadaki güzellikleri işleyen koşma türüdür. Genelde kadın, çiçek, hayvan gibi varlıkları över. En güçlü örneklerini 17. Yüzyılda Karacaoğlan vermiştir. Koçaklama, yiğitçe bir anlatımı vardır. Kahramanlık, savaş gibi konuları işleyen koşma türüdür. Bu koşma türünün en iyi örneklerini 16. Yüzyılda Köroğlu, 19. Yüzyılda ise Dadaloğlu vermiştir. Taşlama, toplumun bozuk yönlerini veya birini yermek amacıyla yazılan koşma türüdür. İğneleyici bir üslup kullanılır. Aynı konuların Divan edebiyatında işlenmesine Hiciv, çağdaş edebiyatımızda işlenmesine ise yergi adı verilir. Bu koşma türünün başarılı örneklerini ise 19. Yüzyılda Seyranî vermiştir. Ağıt, ölen bir kişinin ardından ya da afetler durumunda ezgi ile söylenen koşma türüdür. Bu koşma türünün Sözlü Türk Edebiyatındaki ismi Sagu, Divan Edebiyatında ise Mersiye olarak tanımlanmıştır. |