Halk edebiyatında şiirler, nazım birimlerine, kafiye şekillerine ve mısra sayılarına göre farklı nazım türlerine ayrılır. Bu türler, işlenen konulara ve ilgilenilen alanlara göre çeşitli kategorilere ayrılır. Halk edebiyatı nazım türleri genel olarak üç ana başlık altında incelenir:
Anonim Halk Edebiyatı Nazım Türleri
- Mani: Halk şiirinin en küçük nazım türüdür. Genellikle 7'li hece ölçüsü ve dört dizeden oluşur. İlk iki mısrasına "doldurma" adı verilir ve bu mısralarda konuya giriş yapılır. Son iki mısrada ise asıl verilmek istenen mesaj aktarılır. Aşk, hasret, ayrılık, övgü, tabiat gibi konular üzerinde yazılabilir. Kafiye şekli ise "aaba" biçimindedir.
- Türkü: Birçok ezgiyle söylenen anonim halk edebiyatı şeklidir. Türk halkının en çok benimsediği ve acılarını, sevinçlerini paylaştığı bir nazım şeklidir. Aşk, tabiat, kahramanlık, hasret, ayrılık, ölüm gibi konular işlenir. 8'li ve 11'li hece ölçüleriyle yazılır. Bent ve nakarat olmak üzere iki bölümden oluşur. Bent, türkünün giriş bölümüdür. Nakarat ise türkünün tekrarlanan kısmını oluşturur.
- Ninni: Annelerin çocuklarını uyutmak veya ağlamalarını durdurmak için söyledikleri türkü çeşididir. Nakarat ve dörtlüklerden oluşur. Söyleyeni belli değildir.
- Ağıt: Ölmüş kişilerin ardından yakılan acıklı türkülerdir. Genellikle türkü gibi söylenir.
Aşık Edebiyatı Nazım Türleri
- Koşma: En çok sevilen ve en çok kullanılan halk edebiyatı nazım türlerinden biridir. Genellikle lirik konularda koşmalar söylenir. Dörtlük sayısı 3-5 arasında değişir. Genellikle ilk dize "abab" uyaklı, diğer dizeler "cccb" şeklinde devam eder.
- Semai: Aruz ve hece ölçüsüyle de yazılabilen bu tür, dört dizeden oluşur ve 8'li hece ölçüsü ile yazılır.
- Varsağı: Semai ile benzerlik taşır ve 8'li hece ölçüsüyle yazılır. Kendine özgü bir ezgisi olan epik şiirlerdir. "Bre, hey" gibi nidalar çokça kullanılır.
- Destan: 11'li hece ölçüsüyle yazılır ve herhangi bir dörtlük sınırı bulunmaz. Kahramanlık, savaş, isyan ve gülünç olaylar hakkında yazılabilir. Son kıtada şairin mahlasına yer verilir.
Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı Nazım Türleri
- İlahi: Allah aşkını konu edinen ve onu övmek için halk edebiyatı nazım türleri arasında yer alır. Belirli bir ezgisi vardır ve 8'li hece ölçüsüyle yazılır.
- Nefes: Bektaşi şairlerin, kendi tarikatlarının düşüncelerini yaymak amacıyla kullandığı nazım türüdür. Kalender ve alaycı üslup kullanılır.
- Nutuk: Pirler tarafından tarikata yeni girenler için tarikatın ilkelerini öğretmek amacıyla yazılan didaktik şiirlerdir.
- Devriye: Allah'tan gelip yine Allah'a dönüleceğini anlatan ilahiye benzer şiirlerdir.
- Şathiye: Halk arasındaki inançlardan alaycı bir biçimde bahseden şiirlerdir. Aslında bu şiirler toplumu eleştirmek için alaycı bir şekilde yazılır.
|
