Yazınsal Türler, Yazın yapıtların biçimlerine, konularına ve teknik özelliklerine göre ayrılmış çeşitlerdir. Yazınsal türler, kesin çizgilerle olmamakla beraber sanatsal metinler ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır. Düz yazı türleri ve şiir türleri.
Düz yazı türleri: Sanatçıların duygu, düşünce ve hayal dünyasından beslenen, imge ve izlenimlerle zenginleşen eserlerdir. Bu metinlerde üslup kaygısı ön plandadır. Sözcükler gerçek anlamın yanı sıra mecaz ve yan anlamlarında kullanılır. Dil, sanatsal işlevinde kullanılır. Söz sanatlarına yer verilir. İletilme istenen dolaylı biçimde aktarılır. - Masal: Halk dilinde anlatılarak oluşmuş, bir sanatçı tarafından sonradan yazıya geçirilmiş, olağanüstü olayların anlatıldığı sözlü edebiyat ürünüdür. Eğitici ve öğretici nitelikler taşır. Daha çok evrensel konular dile getirilir. Yer ve zaman belli değildir. Olaylar bütünüyle hayal ürünüdür.
- Fabl: İnsan dışındaki varlıkların genellikle hayvanların kişileştirilmesi ve konuşturulması esasına dayanan ve şiir biçiminde yazılan masaldır. Öğüt ve ahlaki ders verme amaçlanır.
- Öykü: Gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün olay ve durumları yer, zaman ve kişiye bağlı olarak yüzeysel biçimde anlatan dar kapsamlı ve kısa yazılardan oluşan yapıtlardır. Genellikle kişilerin tek yönü üzerinde durulur.
- Roman: Gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün olayları yer, zaman ve kişiye bağlı olarak anlatan geniş kapsamlı yapıtlardır. Olaylar geniş ve ayrıntılı şekilde dile getirilir. Romanda ele alınan olayların mantıksal bir gelişimi yapılır.
- Eleştiri: Bir sanat yapıtının olumlu olumsuz, iyi kötü, güzel çirkin yönlerinin ortaya konduğu yazılardır. Bu yazıları kaleme alan sanatçıya eleştirmen denir.
- Makale: Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler ileri sürmek ya da bir tezi savunmak desteklemek için yazılan bilimsel yazılardır. Bu yazılarda amaç bilgi aktarmak ya da görüşlerini okuyucuyu inandırmak olduğundan açık, anlaşılır, ciddi bir dil kullanılır. Herhangi bir konu sınırlaması olmayan bu tür, gazete ile ortaya çıkmıştır.
- Fıkra: Yaşamın içinden herhangi bir konunun daha çok güncel, sosyal, siyasal ve kültürel olayların sanatçının penceresinden görüldüğü şekliyle yazılan ve kanıtlama zorunluluğu olmayan günübirlik, kısa nükteli yazılardır.
- Deneme: Sanatçının bir konu üzerinde kanıtlama amacı gütmeden, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi içten bir üslupla kaleme aldığı yazılardır.
- Anı: Yaşanan olayların üzerinden belli bir süre geçtikten sonra olayları yaşayan ya da onun bir yakını tarafından yazıldığı yapıtlardır. Bu yapıtlar, aynı zamanda yaşanılan çağın toplumsal durumuna, kültürel özelliklerine ilişkin önemli gözlem ve bilgileri de kapsar.
- Günlük: Yaşanan olayların ve bu olayların kişide bıraktığı izlenimlerin, tarih atılarak günü gününe yazılmasıyla oluşan yapıtlardır. Bu yapıtlar, bir bakıma yazarlarının yaşamlarına, yazdıkları dönemlere ana tutar.
- Gezi Yazısı: Sanatçının, gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici yönlerini, gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini, tarihi, coğrafi, ekonomik ve sosyal özelliklerini kendi bakış açısıyla anlattığı yazılardır.
- Mektup: Birbirinden ayrı yerlerde yaşayan ve iletişim kurmak isteyen insanların birbirlerine içten, sıcak ve konuşma üslubuyla yazdıkları, mesaj iletme amacı taşıyan yazılardır.
Şiir türleri: Dildeki anlam, ses ve ritim öğelerinden yararlanarak bir duygu, düşünce ya da olayı anlatma sanatı olarak tanımlanabilir. Şiir düz yazı ile anlatılmayan duygu ve düşüncelerin ses uyumaları ile, kulağa hoş gelecek biçimde oluşturulan dizelerle anlatılmasıdır. - Lirik Şiir: Akıldan çok, duygulara seslenen, insanlarla güzellik sevgisi uyandırmayı amaçlayan aşk, ayrılık, hasret ve özlem konularını işleyen duygusal şiirlerdir.
- Epik Şiir: Kahramanlık, yiğitlik, savaş ve yurt sevgisi gibi konuların coşkulu bir anlatımla dile getirdiği şiirlerdir. Destansı özellikler gösteren bu şiirler, okuyanda coşkunluk, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırır.
- Pastoral Şiir: Kır ve çoban yaşamının, doğal güzelliklerinin anlatıldığı şiirlerdir. Süsten, söz oyunlarından, yapmacıktan ve gözterişten uzak bir anlatımla oluşturulur.
- Didaktik Şiir: Okurlara belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan şiirlerdir.
- Satirik Şiir: Toplumsal yaşamda aksayan yönlerini, düzensizliklerini, insanların çeşitli konulardaki zayıflıklarını zekice, ince bir alaysama ile eleştiren yazınsal türler arasındadır.
|
