| Piyasa türleri; iktisat bilim dalının en temel konularından bir tanesini oluşturmaktadır. Piyasa türlerini oluşturan en önemli üç kavram arz, talep, maldır. Bu üçlünün aldığı hal ve tavır piyasaya verilen ismi belirlemektedir. Dünya liberal veya kapital ekonomik sistemin etkisi altında piyasa faaliyetlerini sürdürmektedir. Bazı ülkeler liberal ekonomi sistemini veya kapital ekonomi sitemini benimsemişken bazı ülkelerdeyse daha karma yapı kendisinin göstermektedir. Dünyada yaşanan bazı ekonomik ve siyasi gelişmelere bağlı olarak bu ekonomik sistemlerin de etkisiyle yeni piyasa türleri oluşmuştur. Özellikle 1929 yılından sonra ağır 1. Dünya savaşının etkisiyle tüm dünyada dünya ekonomik krizi yaşanmıştır. Savaşın etkisi, insanların alım gücünün artması, kartelleşmelerin yani karaborsacılığın hız kazanması gibi nedenler krizin şiddetinin artmasına neden olmuştur. Dünya ekonomik bunalımından sonra Keynesyen iktisat modeli adı verilen ve tam rekabet piyasalarını benimseyen anlayışın temelleri ortaya atılmıştır.
Aşağıda tüm dünyada yaygın olarak benimsenen piyasa türleri sıralanmaktadır.
Piyasa türleri nelerden oluşur?
Tam rekabet piyasası - Sınırsız sayıda alıcı ve sınırsız sayıda satıcı bulunmaktadır. Alıcı ve satıcılara bu konuda baskı uygulanmamaktadır.
- Piyasada faaliyet gösteren sektörler genellikle orta ve küçük ölçekli yapıya sahiptir. Güçlü sermaye pek yoktur.
- Üreticiler tarafından üretilen ürünler homojen yani aynı özelliklere sahip kabul edilir. Böylece alıcının A'ya da B adlı satıcıdan ürün alması arasında bu açıdan bir fark bulunmaz.
- Piyasada alıcı ve satıcı olmak kolaydır. Bu konuda piyasaya giriş ve çıkış yapmak kolaydır.
- Bu piyasa türünde fiyatları satıcı ve alıcı belirleyemez. Bu konuda tek aktör piyasanın kendisidir.
- Alıcı ile satıcının sayısı piyasayı etkileyemeyecek kadar fazla olması atomizite adı verilen kavram ile ifade edilir.
- Piyasa her zaman dengededir.
Monopol piyasası - Bu piyasa türünde sadece satıcı etkin rol oynar.
- Satıcılar arasında rekabet yoktur.
- Ürünler farklılaştırılmıştır.
- Mallar homojen değildir.
- Piyasaya giriş çıkış kotası vardır.
- Tekelleşme görülür.
Oligopol piyasa - Alcının çok satıcının sınırlı olduğu piyasadır. Bu nedenle satıcı olarak piyasa giriş zordur.
- Satılan ürünler genellikle homojendir.
- Fiyatları satıcılar belirler.
- Firmalar arasında rekabet vardır ve bağımsız hareket edemezler.
- Talep esnekliği az olur.
- Kartel oluşur.
- Oligopol piyasanın türleri düopol ve oligopson piyasadır.
Monopolcü rekabet - Sonuncu piyasa türlerinden olan bu piyasa türü tam rekabet piyasasına benzer.
- Çok sayıda alıcı ve satıcı bulunur. Bu nedenle piyasaya giriş çıkış serbesttir.
- Ürünler genellikle homojen olsa da bazı ürünler farklılaştırılarak yeni alıcı kitlesi yaratılır. Bu malların ikamesi olduğu halde ürün farklı gibi sunulduğu için alıcı bu durumdan etkilenip o ürünü tercih eder.
|
