Her cümlenin bir anlamı bulunur ve cümleler bu anlamları değişik şekillerde bildirir. Bu anlam bir duyguyu aktararak ifade edilebilir. Bazen bir yargıyı bildirirken bazen de anlamı soruyla bildirir. Bu bildirme durumlarına göre cümle üç grupta incelenir:

Soru Cümlesi: Cevap almak amacıyla kurulan cümlelerdir. Bu anlamlar değişik soru sözcükleri yöneltilerek sağlanır. Bu sözcükler; ne, neden, kim, nasıl, nereye şeklindeki soru sözcükleridir.

Haber Cümlesi: Bir yargıyı, durumu olumlu ya da olumsuz şekillerde ifade eden cümledir.

Bir eylemin yapılabileceğini, yapıldığını ve bir varlığın bulunduğunu ifade eden cümleler, olumlu cümleler olarak ifade edilirken, tersini ifade edenler olumsuzdur. Olumlu cümlelerde mantık çerçevesinde istenen bir olayın bulunması gerekmektedir. Olumlu cümlelerde yüklemin sonuna“-ma, -me” olumsuzluk eki, “değil” olumsuzluk edatı, “-sız” gibi olumsuz anlam veren eklerle olumsuz hâle getirilebilir. Bazı cümlelerde ise yapıca olumsuzluklar bulunmasına rağmen cümle anlamca olumlu olabilir. Olumsuz cümlelerin olumlu yargı bildirmesi için çoğu kez iki olumsuz durumun bir arada bulunduğu yargılarla mümkün olabilir.

Bazen olumsuzluk soru sözcükleriyle de sağlanabilir.

Bazı cümlelerde olumsuzluk bağlaç kullanılarak da sağlanabilir. Bu bağlaçlar ne. Ne. Bağlacı ile sanki bağlacıdır.

Ünlem cümlesi: Belirli bir yargıyı bir duyguyu aktararak ortaya koyan cümlelerdir. Çoğu zaman sevinç, kızgınlık, heyecan, alınma gibi duygular aktarır veya seslenme bildirir.

Bunların haricinde şart cümlesi, istek cümlesi, gereklilik cümlesi, emir cümlesi gibi anlamına göre cümleler de kurulabilir. Ancak bu durum, cümlenin yapısından bağımsız sadece cümlenin anlamına bağlı özelliktir. Eğer bu şekilde sınıflandırılırsa, her cümle farklı şekilde adlandırılır.

Türkçe dil bilgisinde cümleyi oluşturan ögeler belli bir mantık çerçevesinde sıralanır. Bunun yanında tamlamayı oluşturan kelimelerin bile belli bir sıraya göre dizilmesi gerekmektedir. Ögelerin dizilişine göre cümleler kurallı ve devrik cümleler olmak üzere iki sınıfta toplanır.

Kurallı Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda bulunan, yani ögelerin Türkçe dil kurallarına uygun sıralandığı cümlelerdir. Örneğin;

Devrik Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda olmayan, yani ögelerin Türkçe dil kurallarına uygun olarak sıralanmadığı cümlelerdir.

Her cümle bir yargıyı bildirir ve bazı cümlelerde birden çok yargı bildiren unsur bulunabilir. Bunlar bazen yan cümleciklerle bazen de iki ayrı yüklemle sağlanır. Bir cümlenin yüklemi temel unsurdur ve temel cümle olarak adlandırılır. Cümlenin bildirmek istediği asıl yargı da bu temel unsurla verilir. Temel cümlenin bir ögesi durumunda bulunan, tam bir yargı bildirmeyen ve kendi içinde değişik tamamlayıcı ögeler de alabilen sözcük ve söz öbeklerine ise yan cümle denir.

Basit Cümle: bu cümleler yan cümle içermez ve tek bir yargı bildirir.

Birleşik Cümle: Tek bir yüklemi olan ve bunun yanında içinde yan cümlecik de bulunan cümlelerdir. İçerdiği yan cümlenin özelliği ve yüklemine bağlanışına göre çeşitli gruplara ayrılır.

Sıralı Cümle: En az iki yüklemi bulunan ve birbirlerine virgülle bağlanan cümlelerdir.

Sıralı cümleler de kendi içinde iki gruba ayrılır.

Bağlı Cümle: Birden fazla yüklemi olan cümlelerdir. Sıralı cümlelerden farkı ise yüklemlerin birbirine bağlaçlarla bağlanmasıdır.