| Divan edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde zirveye ulaşmış ve yaklaşık altı yüz yıl boyunca Türk edebiyatının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Divan edebiyatı, nazım (şiir) ve nesir (düz yazı) olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Şiirsel anlatım, düz yazıdan daha baskındır. Divan edebiyatı türleri, Osmanlı'nın yükseliş, duraklama ve çöküş dönemi ruh halini yansıtır. Bilinen otuz türü olan divan edebiyatının daha fazla türü olduğu tahmin edilmektedir. Yükseliş döneminde Fars ve Arap kültüründen etkilenen divan edebiyatı, olgunluk döneminde Baki, Fuzuli gibi şairler yetiştirerek Türk kültürünü yavaş yavaş edebiyata yansıtmıştır. Bir konu divan edebiyatı ile işlenecekse bunun için belli divan türleri sırasına uyulması gerekirdi.
Tevhid
Tevhid, Allah'ın büyüklüğünü, birliğini ve yüceliğini anlatan şiirlerdir. Gücünün sonsuzluğu, hiçbir şeye benzemeyişi, kudret ve ilmin Allah'a ait oluşunu sanatsal bir tarzda anlatır. Tevhid'te, Allah karşısında insanın ne kadar çaresiz olduğu anlatılır. Tarihte en önemli tevhid şiiri, şair Nabi tarafından yazılmıştır.
Münacaat
Münacaat, Allah'a yalvarma ve dua etme amacıyla kaleme alınmıştır. Ayrıca Münacaat; Gazel, kaside, mesnevi, mahammes, terkib, ruabi gibi değişik yazım biçimleri ile de yazılmıştır. Şairler bazen münacaat ve tevhid beraber harmanlanır ve yazılırdı. Bu nedenle benzerlik içerir.
Naat
Naat, edebiyatta Peygamberimiz Hz. Muhammet (SAV)'i övmek için yazılmıştır. Çoğu zaman şiir olarak yazılsa da nesir olarak da yazılan vardır. Divan edebiyatında tevhid ve münacaat'tan sonra gelir. İstisna olarak sıralama değişebilir. Nedimi, Taşlıcalı Yahya, Naili ve Nefi Naat türünün öncülerindendir. Naat'ta peygamberimize duyulan sevgi ve saygı anlatılır. Hicreti, tebliği gibi özellikleri anlatılır. Naatın sonunda peygamberimizin şefaatine sığınılarak selam ve salat ile naat sonlanır.
Miraciye
Miraciye, Peygamber efendimiz Hz. Muhammet (SAV)'ın miraca yükselişini anlatır. Miraç anlam olarak yukarı gökyüzü demektir. Miraç gecesi peygamberimizin Mekke'de gördüğü bir rüyada büyük meleklerden Cebrail'in eşliğinde Burak isimli ata bindirilerek Kudüs'te bulunan Mescidi Aksa'ya götürülmüş, oradan gökyüzüne yükselmiştir. Hicri takvime göre Recep ayının 27'si gecesi Müslümanlar tarafından miraç kandili olarak kutlanır.
Mirac kandili tam olarak rüya değildir. Cenabı Allah'ın mucize olarak peygamberine verdiği bir üstünlüktür. Miraciye'de başlangıçtan itibaren kullanılan binekler, sema katları ve diğer karşılaşılan peygamberler, melekler anlatılır. Mesnevi ve kaside ölçüleri ile yazılır cami, mescit ve mabetlerde bestelenerek okunurlar. Bunları okuyanlara da mirachan denir.
Mevlit
Mevlit, dil sözlüklerinde insanın doğması, doğum yeri ve zamanı ve Dünya'ya gelme olarak belirtilir. Mevlit, Hz. Muhammet (SAV)'in doğumu ve peygamberliği döneminde başından geçen mucizelerin anlatıldığı bir divan türüdür. Mevlit altmış çeşit yazılmıştır fakat içlerinden Süleyman Çelebi'nin (1351 - 1422) 1409 yılında yazdığı Vesiletü'n Necat adlı 768 beyitli mevlit halen günümüzde okunan mevlittir. Eser; Tevhid, peygamberin doğumu, veladet, mucizat, mehdiye, miraç ve hicret bölümlerinden oluşur.
Kaside
Kaside, genellikle bir kişiyi övmek veya yermek amacıyla yazılan uzun şiirlerdir. Kasideler, genellikle bir padişah, vezir veya önemli bir devlet adamına sunulmak üzere yazılır. Kasideler, nesib, girizgah, methiye, tegazzül, fahriye ve dua bölümlerinden oluşur. En ünlü kaside şairlerinden biri Nef'i'dir.
Gazel
Gazel, aşk, güzellik, doğa ve tasavvuf gibi konuları işleyen kısa şiirlerdir. Gazeller, beyitlerden oluşur ve her beyit kendi içinde anlam bütünlüğüne sahiptir. Gazellerde genellikle aşk ve sevgiliye duyulan özlem anlatılır. Fuzuli, gazel türünün en önemli şairlerinden biridir.
Mesnevi
Mesnevi, uzun hikaye ve destanların anlatıldığı şiir türüdür. Her beyti kendi içinde kafiyeli olan mesneviler, genellikle aşk hikayeleri, dini ve tasavvufi konular, ahlaki öğütler ve tarihi olayları işler. Mevlana'nın "Mesnevi" adlı eseri bu türün en önemli örneklerindendir.
Rubai
Rubai, dört mısradan oluşan kısa şiirlerdir. Genellikle felsefi düşünceler, hayatın anlamı, aşk ve doğa konularını işler. Rubailer, İran edebiyatından divan edebiyatına geçmiştir. Ömer Hayyam, rubai türünün en önemli şairlerinden biridir.
Tuyuğ
Tuyuğ, Türk edebiyatına özgü bir şiir türüdür ve dört mısradan oluşur. Tuyuğlar, genellikle aşk, doğa ve tasavvuf konularını işler. Kadı Burhaneddin, tuyuğ türünün en önemli şairlerinden biridir.
Şarkı
Şarkı, bestelenmek üzere yazılan şiirlerdir. Genellikle aşk, eğlence ve günlük yaşam konularını işler. Şarkılar, dörtlüklerden oluşur ve her dörtlüğün sonunda nakarat bulunur. Nedim, şarkı türünün en önemli şairlerinden biridir.
Terkib-i Bend ve Terci-i Bend
Terkib-i Bend ve Terci-i Bend, bentlerden oluşan uzun şiirlerdir. Her bent, belirli bir konu etrafında döner ve bentlerin sonunda tekrarlanan beyitler bulunur. Terkib-i Bend, bentlerin sonunda aynı beyitin tekrarlanmasıyla, Terci-i Bend ise her bent sonunda farklı beyitlerin tekrarlanmasıyla yazılır. Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa, bu türlerin önemli şairlerindendir.
Murabba
Murabba, dört mısralık bentlerden oluşan şiirlerdir. Genellikle aşk, doğa ve tasavvuf konularını işler. Murabbalar, divan edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Şeyh Galip, murabba türünün önemli şairlerinden biridir.
Kıta
Kıta, iki beyitten oluşan kısa şiirlerdir. Genellikle hikmetli sözler, öğütler ve felsefi düşünceler içerir. Kıtalar, divan edebiyatında sıkça kullanılan bir türdür.
Mesnevi
Mesnevi, uzun hikaye ve destanların anlatıldığı şiir türüdür. Her beyti kendi içinde kafiyeli olan mesneviler, genellikle aşk hikayeleri, dini ve tasavvufi konular, ahlaki öğütler ve tarihi olayları işler. Mevlana'nın "Mesnevi" adlı eseri bu türün en önemli örneklerindendir.
Rubai
Rubai, dört mısradan oluşan kısa şiirlerdir. Genellikle felsefi düşünceler, hayatın anlamı, aşk ve doğa konularını işler. Rubailer, İran edebiyatından divan edebiyatına geçmiştir. Ömer Hayyam, rubai türünün en önemli şairlerinden biridir.
Tuyuğ
Tuyuğ, Türk edebiyatına özgü bir şiir türüdür ve dört mısradan oluşur. Tuyuğlar, genellikle aşk, doğa ve tasavvuf konularını işler. Kadı Burhaneddin, tuyuğ türünün en önemli şairlerinden biridir.
Şarkı
Şarkı, bestelenmek üzere yazılan şiirlerdir. Genellikle aşk, eğlence ve günlük yaşam konularını işler. Şarkılar, dörtlüklerden oluşur ve her dörtlüğün sonunda nakarat bulunur. Nedim, şarkı türünün en önemli şairlerinden biridir.
Terkib-i Bend ve Terci-i Bend
Terkib-i Bend ve Terci-i Bend, bentlerden oluşan uzun şiirlerdir. Her bent, belirli bir konu etrafında döner ve bentlerin sonunda tekrarlanan beyitler bulunur. Terkib-i Bend, bentlerin sonunda aynı beyitin tekrarlanmasıyla, Terci-i Bend ise her bent sonunda farklı beyitlerin tekrarlanmasıyla yazılır. Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa, bu türlerin önemli şairlerindendir.
Murabba
Murabba, dört mısralık bentlerden oluşan şiirlerdir. Genellikle aşk, doğa ve tasavvuf konularını işler. Murabbalar, divan edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Şeyh Galip, murabba türünün önemli şairlerinden biridir.
Kıta
Kıta, iki beyitten oluşan kısa şiirlerdir. Genellikle hikmetli sözler, öğütler ve felsefi düşünceler içerir. Kıtalar, divan edebiyatında sıkça kullanılan bir türdür.
|
