Edebi türler, heyecan uyandırma, estetik zevk verme gibi amaçlarla yazılan türdür. Bu türler kurmaca metinlerden oluşur. Olay, kişi, zaman ve mekân gibi unsurlardan oluşur.
Edebi türler 2'ye ayrılırlar - Olay çevresinde gelişen edebi türler
- Coşku ve heyecanı dile getiren edebi türler (Şiir)
Olay çevresinde gelişen edebi türler
Anlatmaya bağlı edebi türler - Masal: Bilinmeyen bir yerde ve zamanda, bilinmeyen kişilerin başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebi türdür. Olay, kişi, yer ve zaman bulunur ancak bu öğelerin çoğu hayal ürünüdür. Kişiler cin, peri, dev; yer Kaf Dağı'nın ardı; zaman ise develerin tellal, pirelerin berber olduğu dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Türü dünyada ilk yazan kişi Yunanlı Ezoptur.
- Destan: Eski zamanlarda, ulusların yaşamında derin izler bırakan savaş, göç, doğal afet gibi olayların etkisiyle söylenmiş kahramanlık öyküleridir. Büyük bir kısmı epik şiirden oluşmaktadır. Çünkü her destan mutlaka bir kahramanın etrafında dönmektedir. Sahibi halk olan anonim destanlara "doğal destan", yazarı bilinen destanlara ise "yapay destan" denilmektedir. Firdevsi'nin "Şehname'si" bir doğal destanken, Nazım Hikmet'in "Kuva-yi Milliye Destanı" yapay destandır.
- Fabl: Hayvan masallarıdır. Bu ürünlerde hayvanlar, bitkiler ve nesneler, insanlar gibi konuşur ve davranır. Fabllarda amaç özünde insanları anlatarak ders vermektir. İlk Fabl Yunanlı Ezop tarafından derlenmiştir. Fransız La Fontaine ve Şinasi de büyük fabl yazarlarındandır.
- Hikaye (Öykü): Yaşanmış veya yaşanması mümkün bir olayı; kişi, zaman, mekân kullanarak işleyen kısa edebi türlerdir. İlk çağdaş örneği G. Boccacio'nun "Decameron Öyküleri"dir. Türk Edebiyatında ise Ahmet Mithat Efendi'nin "Letaif-i Rivayet" ve "Kıssadan Hisse" adlı ürünleridir.
- Roman: Yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olayları yer ve zaman göstererek ele alan eserlerdir. Hikâyeden farkı kadrosunun kalabalık ve hikayeye göre uzun olmasıdır. Bu türün ilk örneği Cervantes'in "Don Kişot"udur. Türk edebiyatına ise roman çeviri yoluyla girmiştir. İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa'nın Fenelon'dan çevirdiği eseri "Telemak"dır.
İlk yerli roman: Şemsettin Sami "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat"
İlk tarihi roman: Nazım Hikmet "Cezmi"
İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem "Araba Sevdası"
Göstermeye bağlı edebi türler - Tiyatro: İnsan yaşamını sahnede izleyiciler önünde canlandırma sanatıdır. Oyun, sahne, oyuncu, perde, makyaj ve kostüm gibi öğeleri içerir. Edebiyatımızdaki ilk örneğini Şinasi "Şair Evlenmesi" eseriyle vermiştir. Tiyatro kendi içinde Geleneksel Türk Tiyatrosu ve Modern Türk Tiyatrosu olmak üzere 2'ye ayrılır. Geleneksel Türk Tiyatrosu Köy Seyirlik Oyunları, Meddah, Orta Oyunu, Karagöz gibi oyunlardır. Modern Türk Tiyatrosu ise Tanzimat'la başlayan günümüz tiyatrolarıdır.
Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Edebi Türler (Şiir)
Şiir, en güçlü duyguları, coşkuları ve imgeleri etkileyici bir şekilde dizelere dökme sanatıdır. İmge, sezgi, duyulan ve sezgiler şiiri düzyazıdan ayırırlar.
Şiir türleri - Epik şiir: Yiğitlik ve kahramanlığı öne çıkaran türdür. Köroğlu ve Dadaloğlu, bu türün örneklerini vermişlerdir.
- Lirik şiir: Konuları aşk, ayrılık, özlem ve ölüm acısı olan şiirlerdir. Örneklerini Fuzuli, Yunus Emre, Karacaoğlan gibi başarılı şairler vermiştir.
- Didaktik şiir: Öğreticidir. Bilim, sanat, zanaat gibi temel ilke ve kuralları öğretmek amacıyla yazılır. Edebiyatımızda ilk örneği Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" idir.
- Pastoral şiir: Çoban ve kır hayatını, doğa güzelliklerini anlatan şiirdir. İlk örneğimizi Abdülhak Hamit Tarhan " Sahra" şiiriyle vermiştir.
- Satirik şiir: Kişinin ya da toplumun kusurlarını, gülünçlüklerini alaylı bir dille eleştiren şiirlerdir. İlk örneğimizi Şeyhi "Harname" şiiriyle vermiştir.
- Dramatik şiir: Manzum biçimde yazılmış tiyatro oyunlarındaki şiirlerdir. Abdülhak Hamit Tarhan, bu edebi türde birçok örnek vermiştir.
|
